Streszczenia i opracowania lektur szkolnych klp klp.pl
Adam Asnyk występował pod pseudonimem Jan Stożek oraz kryptonimem El...y. Urodził się 11 września 1838 roku w Kaliszu. Studiował w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego w Marymoncie oraz w Akademii Medycznej w Warszawie i we Wrocławiu.

Brał udział w ruchu konspiracyjnym, powstańczym (członek radykalnego rządu wrześniowego w powstaniu styczniowym). Był więziony w warszawskiej Cytadeli. Po upadku powstania przebywał m.in. we Włoszech i Niemczech, gdzie 1866 uzyskał w Heidelbergu stopień doktora filozofii. Debiutował we lwowskim "Dzienniku Literackim" (1864). Podróżował do Włoch, Tunezji, Algierii oraz na Cejlon i do Indii. Był jednym z pierwszych członków Towarzystwa Tatrzańskiego. Od 1870 osiadł w Krakowie, w latach 1882-1894 współredagował "Nową Reformę".

Brał czynny w życiu społecznym i politycznym (radca miejski, poseł na sejm galicyjski, współorganizator Towarzystwa Szkoły Ludowej). Popularny poeta swej epoki, łączył tradycje romantyczne z pozytywistyczną problematyką filozoficzną i społeczną. Adam Asnyk umarł na gruźlicę 2 sierpnia 1897 roku w Krakowie. Został pochowany wśród zasłużonych na Skałce.

W twórczości Asnyka przeważa liryka refleksyjna (cykl sonetów "Nad głębiami", 1883-1894). W dramatach podejmował współczesną sobie tematykę polityczną i historyczną ("Walka Stronnictw" 1869, "Cola Rienzi" 1875), społeczną ("Bracia Lerche" 1888), a także obyczajową ("Gałązka heliotropu 1869). Utwory poetyckie ogłaszał w tomach "Poezje" (1869, 1872, 1880, 1894). Był również autorem nowel i studiów literackich.

Asnyk był poetą epoki przejściowej. Pisał o potrzebie godzenia nowych idei z tradycją. W jego wierszach możemy odnaleźć zapowiedź symbolizmu i parnasizmu. Krytykował lojalizm, praktycyzm pozytywistów, nigdy nie pogodził się z upadkiem powstania styczniowego. Nawoływał do aktywności młode pokolenie. Po mistrzowsku opanował formę sonetu, zachowywał niezwykłą harmonię wersyfikacyjną i subtelność w wyrażaniu uczuć. Do dziś powodzeniem cieszą się pełne lirycznej prostoty wiersze erotyczne oraz opisujące monumentalne piękno przyrody utwory poświęcone Tatrom.

Adam Asnyk – biografia


Adam Prot Asnyk tworzył pod pseudonimem Jan Stożek oraz pod kryptonimem El...y. W historii polskiej literatury zapisał się jako poeta i dramatopisarz, epigon romantyzmu, a w historii Polski jako członek Rządu Narodowego w czasie powstania styczniowego i jego uczestnik.

Na świat przyszedł 11 września 1838 roku w Kaliszu, a zmarł w wieku pięćdziesięciu dziewięciu lat – 2 sierpnia 1897 w Krakowie. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Był jedynym synem rozkochanych w nim rodziców. Dorastał w atmosferze patriotycznej. Jego ojciec Kazimierz walczył w powstaniu listopadowym, by po powrocie z syberyjskiego zesłania osiedlić się w Kaliszu, zająć handlem skórami i dorobić się dużego majątku. Matką poety była Konstancja z Zagórowskich.

Asnyk zdobył gruntowne wykształcenie. Ukończywszy Wyższą Szkołę Realną w Kaliszu, młody Adam postanowił poszerzyć swą wiedzę. W 1856 roku rozpoczął studia w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie, rok później zapisał się do Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie, by po jej ukończeniu w 1859 roku wstąpić w szeregi słuchaczy uniwersytetu we Wrocławiu. Jego aktywność nie wyczerpała się jedynie na kolejnych szczeblach naukowych. Jak przystało na prawdziwego pozytywistę, działał w Towarzystwie Literacko-Słowiańskim, sprawdzał swe umiejętności i poszerzał wiedzę na uczelniach w Paryżu i Heidelbergu.

Jako dwudziestolatek zaangażował się w pracę konspiracyjną. Gdy w 1860 roku działalność wykryto, został aresztowany i uwięziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Po wypuszczeniu, mimo słabego zdrowia, wziął udział w powstaniu styczniowym. Po jego klęsce współtworzył tzw. wrześniowy Rząd Narodowy, w którym pełnił odpowiedzialne funkcje polityczne i wojskowe.

Aby uniknąć śmierci z rąk zaborców, kolejne lata spędził za granicą, gdzie w 1866 roku, w Heidelbergu uzyskał doktorat z filozofii (studiował tam kierunek filozoficzno-prawniczy). Potem pojechał do Paryża. Powróciwszy do kraju, osiedlił się najpierw we Lwowie, a od 1870 w Krakowie. Przeszłość powstańcza uniemożliwiła mu powrót do rodzinnego Kalisza czy Warszawy. Aby być bliżej syna, państwo Asnykowie także przenieśli się do Galicji. Zawsze byli dla syna podporą, zwłaszcza w ciężkich chwilach jego skomplikowanego życia.

Mając niespełna czterdzieści lat, ożenił się z Zofią Kaczorowską, z którą doczekał się potomka – syna Włodzimierza. Wychowanie chłopca spoczęło na barkach Asnyka, ponieważ małżonka umarła bardzo szybko po wydaniu na świat dziecka. Wkrótce potem, w styczniu 1882 roku został wydawcą krakowskiego dziennika „Reforma”, przemianowanego w listopadzie tegoż roku na „Nową Reformę”. Pełnił funkcję redaktora naczelnego od grudnia 1889 do stycznia 1895 roku.
Jego biografia posiada również element polityczny. Asnyk między innymi zasilał grono członków rady miejskiej w Krakowie, a jako poseł do galicyjskiego Sejmu Krajowego starał się poprawić los Polaków żyjących pod zaborami.

Kraków stał się jego drugim domem. Pozostał w nim do śmierci. Jak pisze Grażyna Borkowska, autorka opracowania Pozytywiści i inni: Tam pisał, żył, zawierał przyjaźnie, działał publicznie. Stamtąd udawał się w egzotyczne podróże, które miały koić zawsze przezeń odczuwany i coraz dotkliwszy „ból istnienia”.

Gdy zmarł bohater romantyzmu –Adam Mickiewicz, Asnyk uczestniczył w sprowadzeniu jego prochów z Paryża. Zawsze z sentymentem odnosił się do pokolenia powstania listopadowego, szanował twórczość swych poprzedników. Swe organizatorskie zapędy i talenty ujawnił podczas tworzenia Towarzystwa Szkoły Ludowej w Krakowie (1882).

Asnyk zawsze lubił przyrodę. Podobnie jak Kazimierz Przerwa Tetmajer, uczestniczył w wyprawach wysokogórskich w Tatry. Góry były jego miłością i ucieczką od codzienności. W liście do ojca z 28 maja 1874 roku pisał: Góry i morze to jedyne uniwersalne lekarstwo na wszystkie ludzkie dolegliwości, tam oddychając świeżym, wonnym powietrzem, pojąc się widokiem świeżej a wzniosłej natury można zapomnieć o cierpieniach i troskach .... Swe pasje pogłębiał w Towarzystwie Tatrzańskim, w którym był jednym z pierwszych członków.
Cenił sobie doświadczenia wyniesione z zetknięcia się z obcą kulturą i odmienną cywilizację. Kochał podróże. Odwiedził między innymi Włochy, Sycylię, Maltę, północne brzegi Afryki, Marsylię, Cejlon i Indie.
Po przegranej walce z gruźlicą, został pochowany wśród grona zasłużonych dla kraju na Skałce w Krakowie.

Adam Asnyk - charakterystyka twórczości


Adam Asnyk, określany najpopularniejszym poetą swej epoki, wydał cztery tomy Poezji, datowanych na lata: 1869, 1872, 1880, 1894. Choć większość ludzi postrzega jego twórczość wyłącznie w ramach poezji, w której natrafiamy na nieskończone egzemplifikacje nostalgicznej wrażliwości (pogląd Grażyny Borkowskiej), jest on także autorem wielu nowel, studiów literackich oraz dramatów. Podejmował w nich dziewiętnastowieczną tematykę polityczną i historyczną (Walka Stronnictw, 1869; Cola Rienzi, 1875), społeczną (Bracia lerce, 1888), a także obyczajową (obecną w komedii salonowej utrzymanej w stylu Musseta Gałązka heliotropu, 1869).

Badacze określają jego twórczość przymiotnikiem wytrawna. Asnyk miał bardzo wypracowany warsztat. Choć nie stworzył nowatorskich rozwiązań poetyckich, to jednak stworzył udane nawiązania do utworów swych poprzedników. Jest nazywany epigonem romantyzmu, poetą epoki przejściowej. Zafascynowany orlą potęgą ideałów poprzedniej epoki, romantyczne tradycje umiejętnie łączył z pozytywistyczną filozoficzną i społeczną problematyką, stawiając sobie za cel godzenie nowych idei z przeszłością. Wyznawał pogląd, że każdy nowy wynalazek, każda innowacja techniczna jest wynikiem pracy poprzednich pokoleń, którym należy się szacunek następców. Tylko w takim wypadku przyszłe pokolenia nie będą deptać przeszłości ołtarzy. W jednym ze swych sonetów pisał:

Przeszłość nie wraca, jak żywe zjawisko,
W dawnej postaci, jednak nie umiera
Odmienia tylko miejsce, czas, nazwisko
I świeże kształty dla siebie przybiera.


Z kolei w wierszu Poeci do publiczności napisał o swoim stosunku do współczesnych mu czasów i ludzi:

Zabrakło wiary, zabrakło płomienia,
Który ożywiał kiedyś mężów dawnych,
Zabrakło cudów, zbrakło pokolenia,
Co cud mieściło w piersiach w stal oprawnych;
Dzisiaj choć widzim smutne poświęcenia,
Choć widzim ludzi krwią swą marnotrawnych,
Przecież to wszystko tak marnie opada
Jak kwiat, któremu wnętrze robak zjada.


Dla niego świat był kwiatem toczonym przez robaka, w czym widać wyraźne nuty melancholii.

Przygodę z pisarstwem, która szybko przerodziła się w pasję i wyrażanie siebie, rozpoczął w latach 1864-65. W wierszach z tego okresu, powstałych po klęsce powstania styczniowego, z którą nigdy się nie pogodził, starał się przedstawić rozterki, z jakimi borykała się jego dusza oraz kryzys światopoglądowy, jaki trawił jego rozum. Piętnował w nich lojalizm, praktycyzm pozytywistycznych poglądów, stawiających na pierwszym miejscu prawa umysłu. Wówczas napisał takie wiersze, jak świętokradczą Odpowiedź, naszpikowany goryczą i rezygnacją W zatoce Baja, bunt przeciw Stwórcy i odwiecznemu porządkowi świata, czyli Julian Apostata, pełen krytyki Sen grobów, w którym rozlicza się z politycznym romantyzmem czy Pod stopy krzyża, będący wyrazem pokornego poddania się nakazom Syna Bożego.

Prócz tych utrzymanych w ponurym nastroju, na początku lat sześćdziesiątych powstały także liryki pełne tęsknoty za siłą ducha, eksponujące potrzebę odrodzenia duszy współczesnej, wiersze będące zapowiedzią symbolizmu i parnasizmu, nawołujące do aktywności młode pokolenie. Gdy przekroczył trzydziesty rok życia, zwrócił się w kierunku poszukiwania własnej ścieżki twórczej. W tym okresie popełnił pełne lirycznej prostoty erotyki, utwory oparte na podaniach i motywach ludowych czy lirykę refleksyjną.

Badacze twórczości Asnyka dostrzegają pewien przełom w jego postrzeganiu i stosunku do świata. W pewnym momencie zaczął hołdować tzw. postawie epickiej, zastępując liryczny obraz ludzkich przeżyć zobiektywizowanym, epickim obrazem otoczenia.

Porzuciwszy liryczne komentarze, skłonił się ku filozoficznej refleksji, co najpełniej widać w zintelektualizowanym, pozbawionym rozbudowanych obrazów, metafor, porównań, powstającym 11 lat cyklu 30 sonetów - Nad głębiami, któremu Adam zawdzięcza tytuł poety-filozofa, mistrza harmonii wersyfikacyjnej i idealnej subtelności w wyrażaniu uczuć. W dyskursywnym cyklu zawarł najważniejsze punkty swego filozoficznego credo, interpretowanego przez uczonych jako próba pogodzenia idealizmu z pozytywistycznym realizmem i scjentyzmem, z którego Asnyk wyłuskał dla siebie to, co najistotniejsze dla pozytywistycznego poety (praktycyzm myślowy, pochwała osiągnięć dziewiętnastowiecznych nauk przyrodniczych, prawo powszechnego, nieskrępowanego rozwoju), nie przyjmując jednak wszystkiego bezkrytycznie, czego dowodem był wyznawany przez niego pogląd – przeczący ogólnym tezom wówczas panującym. Otóż Asnyk nie wierzył w możliwość empirycznego, doświadczalnego poznania rzeczywistości. Jego teza o niepoznawalności istoty rzeczy wiąże się z minimalistycznymi założeniami filozofii pozytywnej. Asnyk był przekonany, że rozum człowieka nie jest w stanie stanąć w szranki z coraz szybszym postępem wiedzy. Sformułował nakaz „przetrwania” w nadziei na „zmartwychwstanie” szlachetnych idei, bez których nie ma postępu:

Ich miłość, sława, istnienie nam krasi
A z naszych czynów i z naszej zasługi
Korzystać będą znów następcy nasi.


W swych sonetach pytał o sens istnienia, o tajemnicę bytu, o granice poznania. Przedmiotem poznania czyni strukturę wszechświata i pokoleniową ciągłość życia, a nie indywidualny los.
Kolejnym nurtem twórczości Asnyka jest kierunek patriotyczny, w którym poeta postulował swe poglądy. Nieustanna wiara w siłę narodu i możliwość odzyskania wolności współgra w tych wierszach z polemiką skierowaną wobec konserwatywnego programu ugody, co widać na przykład w wierszu W 25 rocznicę powstania 1863 roku. Z okazji jubileuszu Asnyk pisał:

My obchodzimy w tym żałosny świecie
Najbliższą z naszych dziejowych pamiątek
I rycerskiego rapsodu, co jak krwawy wątek
Przebiegał dziejów pogrobowych kartę,
Zbrojąc wciąż serca pokoleń uparte.


Prócz liryki refleksyjnej oraz patriotycznej, Asnyk uprawiał także poezję opisującą piękno monumentalnej natury (zwłaszcza krajobraz ukochanych Tatr: Ranek w górach, Kościeliska, Noc nad Wysoką, Letni wieczór, Podczas burzy, Limba, Wodospad Siklawy, Giewont, lecz także uroki morza: Podróżni, W zatoce Baja) oraz popełnił kilka erotyków (cykl Kwiaty; Między nami nic nie było; Niezabudki kwiecie; Stokrotki), w których miłość była na ogół źródłem gorzkich doświadczeń.

Przez badaczy nazywany jest po dziś dzień jednym z najwybitniejszych – jeśli nie najwybitniejszym – polskim poetą melancholii. Wyróżniał go szczególny typ uczuciowości. Odnosił wrażenie, że o wielu sprawach można mówić tylko w sposób „negatywny”, nostalgiczny, przez co nadał swym wierszom wymiar nowoczesny. Dla niego samego ideałem artysty był ten, który potrafi solidarnie współodczuwać jedność świata, zrezygnować z własnej indywidualności i pozostać anonimowym.



Mapa serwisu: